Habil Tangören – Gravür sanatkarı Yeşim Yıldız Kalaycıoğlu, yapıtlarında işlediği tema nedeniyle sanat topluluğunda “Anka kuşunun ve kelebeklerin anası” olarak tanınıyor. “Hayatın kendisi aslında metamorfoz. Kelebek benim için değişimin, dönüşümün simgesidir. Sürünen bir tırtılın, geçirdiği evrim sonunda havada uçuşan naif bir kelebeğe dönüşmesi beni daima etkilemiştir” diyen Kalaycıoğlu, ile sıcak ve samimi bir röportaj gerçekleştirdim.
Sanat hayatına nasıl başladınız?
Erken evlilik, çocuk sahibi olma ve erken anne-baba kaybı yaşadım. Bu türlü olunca hayatın yükü de genç yaşta omuzlarıma bindi. 20’li yaşlarımda kendime yeni bir uğraş bulma arayışına girdim, çeşitli kurslara gittim. Bu süreç beni geliştirdi. Bir devir ahşap boyamayı öğrendim. Bu periyotta Mimar Sinan Hoş Sanatlar Üniversitesi öğretim üyesi kalemkâr Kaya Üçer hocam oldu. Ondan çok şey öğrendim.
Daha sonra kendimi hayli geliştirdim. 33-34 yaşlarımdayken sanat merkezi sahibi bir arkadaşım bana ‘ahşap boyama dersleri verir misin?’ deyince evvel tereddüt ettim. Lakin sonra, bir kitapta bir Fransız atasözü okudum: “Birşey bilmiyorsan kitap oku, hiç birşey bilmiyorsan öğretmen ol.” Bunu görünce, demek ki bu yolda yürümeliyim dedim kendi kendime ve ders vermeye başladım. Yüzlerce öğrencim oldu, hem onlar birşeyler öğrendi hem ben geliştim.
İşte o vakit ‘Ben üniversiteye gitmeliyim’ dedim ve 35 yaşında üniversiteye başladım. İmtihana girdim Trakya Üniversitesi Edirne onarım kısmına kaydoldum. Kızım da o sırada 15 yaşına gelmişti. Onu babasına bıraktım ve üniversiteye gittim. Onarım kısmı bayağı ağırdır. Topraktan çıkan yapıtların onarımını yapıyorduk ve hakikaten çok ağır çalışıyorduk. Sonradan anladım ki, yaptığım en hakikat işlerden biriydi bu. Orada sabretmeyi, azmi ve acı çekmeyi öğrendim. Sonra Yıldız Teknik Üniversitesi’ne yapı onarımı kısmına geçtim.
Yeditepe bienaline katılırken atılmış, ölmüş palmiye yapraklarından, liflerinden bir Anka kuşu heykeli yapmak istedim. Bununla ölümsüzlüğü ortaya koymak istedim. Ve Anka kuşunun küllerinden doğması üzere o atıklardan bir Anka kuşu heykeli çıkardım ortaya.
Gravürle nasıl tanıştınız, gravüre geçişiniz nasıl oldu?
Bir mühlet sonra İsviçre’den ünlü gravür sanatkarı Güngör İblikci hocam geldi. Onu çocukluğumdan beri tanırdım. Arkadaşım Dava Oğuz’un dayısıydı. Birgün Dava, beni Güngör hoca ile tanıştırdı. Hocanın yapıtlarını çok beğenirdim, Türkiye’de stantlar açtığında hiç kaçırmazdım. Güngör hocanın atölyesine geldim ve bir daha da oradan çıkmadım. Hoca çok disiplinli, çalışkan, sebatkâr ve azimliydi. Benim üretimde da bunlar vardı. Birlikte çalışmaya başladık. O kendi gravür tekniklerini bana anlattı, çok emek verdi. Ben de Güngör hocamın teknikleri ve daha evvelki hocalarımdan öğrendiğim çalışmalarla yeni teknikler geliştirdim. 17 yıldır Güngör hoca ile birlikte çalışıyoruz. Hocamın benim hayatımdaki yeri çok başka ve özeldir. Bana çok şey öğretti. Beni daima destekledi. Onun hayatında da benim yerimin başka olduğunu biliyorum.
Gravür nasıl bir sanat kısmıdır?
Gravür güç bir sanat kolu. Fotoğraf üstü bir sanat. Fotoğraf yapmak kolay değil fakat gravür, onun biraz daha ötesidir. Renkler her vakit istediğim üzere çıkmıyor. Yaptığım plan, derinliği, asit oranı, presin sıkışıklığının ehemmiyeti çok büyük. Her şey birbirine o kadar bağlı ki, bir kademe eksik kalırsa ortaya diğer bir şey çıkıyor. Bunu öğrenmek benim için hiç kolay olmadı. Tahminen yüzlerce baskı yaptım. Baskılar birikti birikti o denli ki koyacak yer bulamadım.
Eserlerinizde kuş temasını nasıl tercih ettiniz?
2017 yılındaydı. İstanbul Sultanahmet’te Yeditepe bienali düzenleniyordu. Cumhurbaşkanlığı himayesinde bir tertipti. Ben de başvurdum ve kabul edildim. Arkeoloji müzesinde benim için bir kısım oluşturuldu. Bienale Güngör hocamla birlikte katıldık. Katılma kuralı olarak birkaç tema vardı. Ben kuş temasıyla katıldım. O vakte kadar kelebekleri çalışıyordum.
Kelebekler hayatımda kıymetli bir dönüm noktamı temsil ediyor. Kelebek benim için değişim, dönüşümün simgesidir. Sürünen bir tırtılın geçirdiği evrim sonunda havada uçuşan naif bir kelebeğe dönüşmesi beni daima etkilemiştir. Yaklaşık 30-35 yıl tasavvufla ilgilendiğim için bu benim ilgi alanıma girdi ve 2013 yılında Beylerbeyi Sarayı’nda kelebekler standı açtım. Çok başarılı bir sergiydi, sanatseverlerden büyük ilgi gördü.
Daha sonra manevi tarafı ağır olan bir arkadaşım, “Yeşim neden Anka kuşunu çalışmıyorsun” dedi. Arkadaşımın bu kelamları başımın bir yerlerinde duruyordu. Yeditepe bienalinde kuş temasını seçerken bu kelamları hatırladım ve “Anka kuşunu çalışacağım” dedim kendi kendime. Anka kuşunu çalışırken, tıpkı kelebeklerde olduğu üzere manaya ehemmiyet verdim. Neydi Anka kuşu, neyi anlatıyor? Hayatımdaki yeri nedir? Araştırdım, düzgünce içine girdim. Bu bahisteki İranlı mutasavvıf ve şair Feridüddin Attar’ın kitaplarını okudum, çalışmalarımda onlardan ilham aldım. “Kamil beşere yanlışsız nasıl yol alınır”ı anlamaya çalıştım. Böylelikle yapıtlarımda Anka kuşuna geçtim.
Katıldığınız karma ve şahsî sergileriniz?
Yurt içinde ve yurt dışında çok sayıda karma standa katıldım. Birinci ferdî standım, 2013 yılında Beylerbeyi Sarayı’ndaki kelebekler çalışmamdı. Standın ismi da Metamorfoz’du. Sonra da 2018’de Yeditepe bienalindeki Anka kuşu standım var.
Daha sonra Yunus Emre Enstitüsü dayanağıyla İtalya’da Roma’da “La Fenice-Anka kuşu” standı açtım. Bu standım de İtalyan sanatseverler tarafından büyük ilgi gördü, yapıtlarım çok beğenildi. Bir Türk bayanı olarak bunu gerçekleştirebildiğim için çok memnunum. Allah’a şükrettim. Zira bu benim hayallerimin çok ötesinde bir şeydi. İtalya sanat açısından çok beğendiğim, tüm sanat yapıtlarını hayranlıkla incelediğim bir ülkeydi. Bu türlü bir şahsî sergiyi Rönesans’ın beşiği olan bir ülkede gerçekleştirmek benim açımdan inanılmaz bir olaydı.
Restorasyondan gravüre geçişiniz nasıl oldu?
Şöyle, onarım çalışmalarını yaparken bunlardan büyük keyif alıyordum. Eski yapıtlara dokunurken onlarla bütünleşiyordum. Hayatım boyunca birçok kursa gittim, el hünerimi geliştirdim. Bir yandan da içimden bir ses, “Yeşim sen özgür olmalısın. Onarım çok hoş ancak özgür takılmalısın” diyordu. Sonunda Güngör hocamla çalışmaya başladıktan sonra gravürün içine yeterlice girdim. Gravür böylelikle benim yaşam halim oldu.
Manaya, derinliğe gitme gayreti
Eserlerinizde mitoloji ve tasavvuf ögelerini ağır biçimde görüyorum.
Mitolojik ögeler esasen hayatımızın her periyodunda bir mana söz eder. Tasavvufta da bu türlü. O yüzden daima birşeylerle bağdaştırmaya çalışıp, manaya, derinliğe gitmeye çaba ediyorum.
Çalışmalarınızda şamanik izler de var. Şamanizme merakınız var mı?
Şamanizm, Türklerin özünde, kökünde var. Benim içimde de ağır formda var. Hayat beni şamanik çalışmalara yönlendirdi. Okuduğum kitaplardan şuur altıma göndermeler oluyor. Bu da yapıtlarıma yansıyor. Bir periyot Peru seyahatim oldu. Orada da İnkaların hayat biçimini, şamanların topluluklardaki tesirlerini ve kıymetini inceledim. Sonraki yapıtlarımda bunların da yansımaları oldu alışılmış ki.
İşte sonsuzluk burada
Hayata ve sanata dair bir bildiriniz var mı?
Sanat bir insanın olmazsa olmazı diye düşünüyorum. Sanatsız bir hayat bence hiç bir şeydir. Sanatın hangi kısmı olursa olsun, insanın ömründe olması gerekir. Zira bizi besleyen, deşarj eden, şarj eden en kıymetli öge sanattır. Yaptığım Anka kuşu heykeli kendinden kendini yarattı. Kıyıda atılmış, ölmüş, kesilmiş bir palmiye ağacının kalıntılarını topladım, “Ben bunlardan bir şey yapabilirim, hayata döndürebilirim” dedim. Ölmüş bir şeyi bile canlandırabiliriz hayata geçirebiliriz. İşte sonsuzluk burada.